Νέα – Ανακοινώσεις

Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος οι εκπαιδευόμενοι και οι απόφοιτοι του Ινστιτούτου επωφελήθηκαν απο την παρουσίαση και εφαρμογή καινοτόμων συστημικών τρόπων δουλειάς συνεργατών μας από την διευρυμένη συστημική κοινότητα.
Κατά τη διάρκεια αυτής της εκπαιδευτικής συνάντησης, ο ψυχίατρος Αlain Chabert, γάλλος συστημικός οικογενειακός θεραπευτής, εκπαιδευτής, επόπτης, υπεύθυνος του ESA EcoSystèmeAssociation, αφιέρωσε την παρέμβασή του σε πρωτότυπες αναλογικές τεχνικές : τα ‘κυμαινόμενα αντικείμενα’ .
Οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν και  να οικειοποιηθούν κάποια από αυτά τα αναλογικά εργαλεία  όπως ‘ο συστημικός αρλεκίνος’ και ‘το παράθυρο των σχέσεων’ που δημιούργησε ο προσκεκλημένος μας αναδεικνύοντας την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων συστημάτων, την δυνατότητα μετάβασης από την ατομοκεντρική στην διαπροσωπική θεώρηση των προβλημάτων και την προώθηση της αλλαγής μέσω της μη λεκτικής επικοινωνίας !
Αξίζει όμως να σταθώ σε αυτό που αναφέρθηκε απο τους ίδιους τους συμμετέχοντες ως το πιο σημαντικό ‘δώρο’ αυτής της ημέρας : η συνάντησή τους με τον ίδιο τον προσκεκλημένο που τους εντυπωσίασε με την απλότητα, την αμεσότητα και την ισότιμη σχέση που δημιούργησε μαζί τους …

Μια ακόμη μεστή γνωριμία με τεχνικές που μπορούν να διευρύνουν το πεδίο του δυνατού στην δουλειά μας με άτομα, ζευγάρια, οικογένειες και ομάδες. Το ‘Τοπιακό Γενεόγραμμα’, που δημιούργησε ο καλός μας συνεργάτης Jacques Pluymaekers, ενθουσίασε τους εκπαιδευομένους του Ινστιτούτου οι οποίοι τόνισαν την απελευθερωτική και δημιουργική διάσταση που έχει σε σχέση με το κλασικό γενεόγραμμα. Ο ιδιαίτερα θετικός απόηχος αυτής της εκπ/κής μέρας συνδέεται όμως και με το πρόσωπου του ίδιου του καλεσμένου μας : η γλυκύτητα, η πραότητα και η ζεστασιά του άγγιξε όλους τους συμμετέχοντες …
Σ’ευχαριστούμε Jacques !

Η διοργάνωση αυτή ήταν για εμάς ενας τρόπος να δράσουμε ως πολίτες, με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου, και όχι ως ιδιώτες, προσφέροντας ενα χωρόχρονο όπου σκέψεις θα μπορούσαν να κατατεθούν, προβληματισμοί να εγερθούν, ερωτήματα να τεθούν και προοπτικές να ανατείλουν αναφορικά με αυτό που μας ενώνει : την Πόλιν και την θέση μας μέσα σε αυτή.
Η πρώτη φωνή που ακούστηκε, του Jacques Pluymaekers, μας συνέδεσε με το παρελθόν, με ένα σπουδαίο κομμάτι της ιστορίας της συστημικής προσέγγισης η οποία αναμετρήθηκε με αλλοτινές κοινωνικές προκλήσεις που όμως φαίνεται να μην απέχουν και πολύ από τις σημερινές.
Oι φωνές που ακολούθησαν, αν και ξεδίπλωσαν πτυχές ατομικών διαδρομών, ανέδειξαν πώς αυτοί οι προσωπικοί βηματισμοί ορίζονται και περιορίζονται απο την πορεία των κοινωνικών δομών, φορέων και ιδρυμάτων στα οποία τα άτομα αυτά βρίσκονται.
Εαν ακούσουμε λοιπόν προσεκτικά τις φωνές των πρωταγωνιστών και αφήσουμε την χροιά της οδύνης τους να μας αγγίξει ίσως μπορέσουμε να συν-γράψουμε διαφορετικά την ιστορία της κοινής μας ζωής στην κοινότητα.
Έλενα Καρκαζή

Παρασκευή 15 Μαρτίου 2019 θα διεξαχθεί το επιστημονικό εργαστήρι
Ιστορίες ανθρώπινων κοινοτήτων : Σχέσεις συνύπαρξης και συνοχής
με προσκεκλημένο τον κ. Jacques Pluymaekers.
Οι ενδιαφερόμενοι/ες μπορούν να δηλώσουν ηλεκτρονικά την επιθυμία συμμετοχής τους στον παρακάτω σύνδεσμο :
https://docs.google.com/forms/d/1SlUKEUMF0FQIvKM4kgyrTszHVj-7pJll_AiDXRO00O4/viewform?edit_requested=true

Εγγραφή μέχρι 14 Μαρτίου 2019. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.

To Ινστιτούτο Συστημικής Προσέγγισης & Οικογενειακής Θεραπείας & o Σύλλογος Entos-Ektos διοργανώνουν επιστημονικό εργαστήριο με προσκεκλημένο τον Jacques Pluymaekers.

Ο Jacques Pluymaekers, ψυχολόγος, οικογενειακός θεραπευτής, ιδρυτής του κέντρου κρίσης “La Gerbe”, αφηγείται, μέσω της παρουσίασης βίντεο μαρτυριών νέων, με ή χωρίς δυσκολίες κοινωνικής ένταξης, μια μακρόχρονη εμπειρία μελέτης για τον τρόπο που οι ανθρώπινες κοινότητες μπορούν να εξελιχθούν σε ένα νέο διευρυμένο πλαίσιο συνοχής και δημιουργικής συμβίωσης, μέσω των σχέσεων ανταλλαγής εμπειριών των ανθρώπων.
Κατά την διάρκεια του εργαστηρίου θα διεξαχθεί συζήτηση η οποία θα επικεντρωθεί στα πλαίσια/εμπειρίες των συμμετεχόντων και τις δυνατότητες- προεκτάσεις της χρήσης των νέων τεχνολογιών σήμερα.
Θα ακολουθήσει ανακοίνωση με το πλήρες πρόγραμμα της εκδήλωσης.

Μια εμπειρία, μια μαρτυρία, ένα μήνυμα …

Chambéry, Φλεβάρης 2018
Την άνοιξη του 2017, ο Alain Chabert – ψυχίατρος, συστημικός θεραπευτής και εκπαιδευτής στη CHS του Savoie στη Γαλλία, επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη, ύστερα από πρόσκληση της κας Έλενας Καρκαζή – κλινικής ψυχολόγου, οικογενειακής θεραπεύτριας και εκπαιδεύτριας στη συστημική προσέγγιση. Σκοπός της επίσκεψής του ήταν να παρουσιάσει μια σειρά από συστημικά εργαλεία, τα οποία χρησιμοποιούν, ευρέως, στην κλινική, όπου εργάζεται και εκπαιδεύει. Η εμπειρία από τη συνάντηση αυτή υπήρξε, σαφώς, εποικοδομητική και διαφωτιστική, δίνοντας διαφορετικές επιλογές συν-εργασίας με τους πελάτες, μέσα από ευφάνταστες τεχνικές (objets flottants).

Η συνάντηση αυτή γεννήθηκε από την κοινή επιθυμία και οπτική των 2 συστημικών εκπαιδευτών για την προαγωγή του ‘συστημικού σκέπτεσθαι’ που δεν μπορεί παρά να εμπεριέχει την ετερότητα, την πολυφωνία, το μοίρασμα λέξεων και πράξεων. Έτσι αυτή η συνάντηση έληξε με ένα «δώρο» από τον κο Chabert, ο οποίος προσκάλεσε, όσους ενδιαφέρονταν, να παρακολουθήσουν τον τρόπο δράσης των οικογενειακών θεραπευτών στην κλινική του Chambéry, χωρίς οικονομική επιβάρυνση, με δωρεάν φιλοξενία των ενδιαφερόμενων και με μοναδική υποχρέωση τη γνώση της γαλλικής γλώσσας. Με μεγάλη χαρά και, ομολογουμένως, αντίστοιχο άγχος δέχτηκα την πρόσκληση-πρόκληση και, κατόπιν της προσωπικής μας επικοινωνίας, το ταξίδι μου στο Chambéry ορίστηκε για το Φεβρουάριο του επόμενου χρόνου.

Η συνάντηση με τον Alain αποτέλεσε μια σημαντική στιγμή για μένα. Ήταν η πρώτη φορά που θα παρακολουθούσα ένα stage στο εξωτερικό, σε μια γλώσσα διαφορετική από τη μητρική μου, θα συνεργαζόμουν με διαφορετικούς ανθρώπους, όλοι τους συστημικοί θεραπευτές, και θα έβλεπα, σε πρακτικό επίπεδο πλέον, τον τρόπο χρήσης των συστημικών εργαλείων, αλλά και τα διαφορετικά στυλ των επαγγελματιών, καθώς και τις ιδιαιτερότητες των παρουσιαζόμενων προβλημάτων. Από την πλευρά μου, ο χρόνος που μπορούσα να διαθέσω ήταν μία εβδομάδα, μέσα στην οποία το πρόγραμμα περιελάμβανε, κυρίως, καθημερινές οικογενειακές θεραπείες με μονόδρομο καθρέφτη, καθώς και ορισμένα θεωρητικά μαθήματα. Σε διάστημα πέντε ημερών κατάφερα να παρακολουθήσω πέντε οικογενειακούς θεραπευτές και δώδεκα οικογενειακές συνεδρίες και συνεδρίες ζευγαριών, οι οποίες βρίσκονταν σε διαφορετικό χρονικό σημείο η καθεμία. Έτσι, μπόρεσα να παρατηρήσω την έναρξη συμβολαίων με οικογένειες και ζευγάρια, το κλείσιμο μιας συνεργασίας με οικογένειες, αλλά και αρκετά ζευγάρια, που βρίσκονταν στη διάρκεια της θεραπείας τους. Την ίδια στιγμή, γινόμουν μάρτυρας των διαφορετικών ζητημάτων, που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι εκεί, εξαιτίας της χώρας, της περιοχής, της κουλτούρας, της πολυπολιτισμικότητας. Θα ήθελα να υπογραμμίσω εδώ το γεγονός ότι σε καμία από όλες αυτές τις συνεδρίες δεν έλειψε η χρήση συστημικών εργαλείων και παιχνιδιών (από το sculpting και το multi-fleuves έως τις συστημικές κάρτες και το cartouche κ.α.), κάτι που φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμο και λειτουργικό στην έκβαση των συναντήσεων – είναι, πραγματικά, θαυμάσιο να βλέπεις τι προσφέρει η έκπληξη και το απρόσμενο στους ανθρώπους.
Θα ήθελα να σημειώσω την υπέροχη υποδοχή που μου επιφύλαξαν οι άνθρωποι εκεί, το πόσο φιλόξενοι, ανοιχτοί και εγκάρδιοι ήταν μαζί μου, φιλικοί και υπομονετικοί σε κάθε τυχόν δυσκολία με την επικοινωνία μας και υπέροχοι οικοδεσπότες.

Το ταξίδι μου στο Chambéry και η συνεργασία με τους γάλλους συναδέλφους υπήρξε η αφορμή για να αναστοχαστώ πάνω στις δικές μου δυνατότητες και πρακτικές και να γεμίσω τις βαλίτσες μου με νέες ιδέες και σκέψεις. Εκείνο, όμως, που, ουσιαστικά, με άγγιξε είναι το άνοιγμα προς μια εμπειρία, η οποία συσχετίζει και συνδέει, τη στιγμή που τα διαφορετικά πεδία της επιστήμης, της μάθησης και της πρακτικής επιδίδονται στη διαίρεση, τη διάσπαση και το διαχωρισμό, προκειμένου να κατανοήσουν. Στα πλαίσια, όμως, αυτής της δια-σύνδεσης είναι που συνυφάνθηκαν το όμοιο και το διαφορετικό για να γεννήσουν το καινούργιο, να διευρύνουν το ήδη υπάρχον, να συμπεριλάβουν το τυχαίο, να δρομολογήσουν νέες συζητήσεις, ώστε να ανακατευθούν ιδέες, να ανοίξουν συζητήσεις και να μπούνε σε δράση από κοινού σχέδια.

Μαραντίδης Νίκος
Κοινωνικός Λειτουργός-Συστημικός θεραπευτής

Ήταν μεγάλη η χαρά και η συγκίνηση της συμμετοχής στα δρώμενα του Ιδρυτικού Συνεδρίου της Association Méditerranéenne d’ Intervention Systémique (AMIS) το οποίο πραγματοποιήθηκε στη Μασσαλία.

To θέμα ‘Οι συστημικές πρακτικές στην Μεσόγειο : πού βρισκόμαστε ; ’ έδωσε το έναυσμα για ένα ουσιαστικό ‘μοίρασμα λέξεων και πράξεων’, ανέδειξε πολύ σημαντικές και ‘τολμηρές’ συστημικές απαντήσεις/προτάσεις σε ζωτικά ερωτήματα/αδιέξοδα που αναδύονται στην  ατομική και συλλογική μας καθημερινότητα σε διαφορετικές περιοχές της Μεσογείου.

Ο διάλογος που ακολούθησε ανάμεσα στους εισηγητές/τριες, που  ‘χάρισαν’ καινοτόμες συστημικές πρακτικές,  τους συζητητές και συμμετέχοντες στο Συνέδριο ήταν ένα ακόμη δείγμα μιας δυναμικής που ενδυνάμωσε την βαθιά μου πεποίθηση ότι οι ‘ζώσες διεργασίες’ της διευρυμένης συστημικής κοινότητας μπορούν να δημιουργήσουν ένα πλέγμα προοπτικών και ευρύτερων εξελίξεων σε καιρούς όπου φωλιάζει η οδύνη, η αγωνία, η απόγνωση…

Θα ήθελα να ευχαριστήσω την άξια συνάδελφο και Πρόεδρο της ΑΜΙS Marie-Christine Manuel για την τιμητική πρόσκληση, είμαι ευγνώμων για την ενθουσιώδη υποδοχή της εμπειρίας που μοιράστηκα σχετικά με την ‘Εκπαίδευση και εποπτεία σε καιρούς ακραίας ανασφάλειας και οδύνης στην Θεσσαλονίκη (Ελλάδα)’ και κυρίως για την μεστή ανταλλαγή που ακολούθησε με τόσο καταξιωμένους συζητητές και πρωτοπόρους της Συστημικής όπως ο Pierre Bengogi και o Luis Vasquez.

Η αρχή έγινε … έπεται συνέχεια …

Απο την πλευρά των γυναικών : ερωτήματα και προβληματισμoί που γεννήθηκαν διαβάζοντας το βιβλίο της Ελισσάβετ Μπαρμπαλιού ‘H επιστροφή του άνδρα : Λύνοντας την σιωπή αιώνων’.

Έλενα Καρκαζή

Να λοιπόν που η Ελισάβετ Μπαρμπαλιού χάρισε στην ελληνική κοινότητα ενα βιβλίο όπου πρωταγωνιστεί ο άνδρας χωρίς όμως να χρειάζεται να αποδείξει κάτι ο ίδιος για τον ‘αρσενικό’ δυναμικό εαυτό του, έτσι τουλάχιστον όπως αυτός έχει ορισθεί στην πορεία του χρόνου. Και η γυναίκα συγγραφέας όμως που του προσφέρει αυτό τον πρωταγωνιστικό ρόλο δεν ακολουθεί την πεπατημένη : δεν ταλαντεύεται ανάμεσα στις αντίρροπες τάσεις, την επιβεβαίωση ή την ακύρωση αυτού του ορισμού. Φαίνεται να έχει κάνει μια πιο γόνιμη και δημιουργική επιλογή : να συνδιαλλαγεί μαζί του ανιχνεύοντας τον χωροχρόνο μέσα στον οποίο ο έλληνας άνδρας υπήρξε και έδρασε.
Αφετηρία αυτής της γυναικείας περιπλάνησης ? Η ‘περιέργεια’, μια αρετή για εναν συστημικά σκεπτόμενο θεραπευτή ο οποίος πέρα απο προκαταλήψεις, στερεότυπα, ριζωμένες πεποιθήσεις προσπαθεί να ψηλαφίσει και να κατανοήσει την εξέλιξη του ανδρικού εαυτού, τις πολλαπλές ταυτότητες που αναδύθηκαν μέσα στο ιστορικο-κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο της ελληνικής κοινωνίας του οποίου αποτελεί αναπόσπαστο μέρος ο έλληνας άνδρας.
Εκκίνηση αυτής της περιήγησης ? Η βιωματική ψηλάφιση του οικείου περιβάλλοντος της συγγραφέα που εμπεριέχει άνδρες : τον αδελφό στην πατρική οικογένεια, τον γιο, τον σύζυγο και πατέρα στην οικογένεια που δημιούργησε η ίδια. Με άγγιξε ιδιαίτερα αυτή η γενναία αποκαλυπτική στάση της θεραπεύτριας που συν-γράφει ενα βιβλίο με τους άνδρες της ζωής της και τα διακυβεύματα που γέννησαν συναντήσεις που έγιναν ή δεν έγιναν … Συγχρόνως, προσπαθεί να στοχαστεί και να αναστοχαστεί μαζί με τους άνδρες που χτύπησαν την πόρτα της και βρήκαν μια στέγη για να αναζητήσουν με ασφάλεια τον εαυτό τους.

Περισσότερα…

Αυτή ακριβώς η εκκίνηση δηλώνει και την προοπτική αυτού του συν-γράμματος : να αποτελέσει ενα βήμα διαλόγου, εναν χώρο απελευθερωτικό τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες που θα μπορούσαν να αναρωτηθούν για την δυνατότητα ενος διαφορετικού μαζί, μιας συντροφικότητας που δεν θα εγκλωβιζόταν σε αδιέξοδα δίπολα και διαφυλικές αντιπαλότητες.
Σκέφτομαι πόσο ξεκούραστο και ανακουφιστικό θα μπορούσε να είναι αυτό ειδικά για τον άνδρα που του έχει εμφυσηθεί ως πρόταγμα και πρόσταγμα η δύναμη, η κυριαρχία, η αποδοτικότητα. Ταυτόχρονα όμως φαντάζει αποσταθεροποιητικό για τον άνδρα το διάβημα της ισοτιμίας και της ανάδυσης βαθιά κρυμμένων και καταπιεσμένων ‘γυναικείων’ συναισθημάτων και προταγμάτων : της ευαισθησίας, της τρυφερότητας, της ενασχόλησης με το οικιακά καθήκοντα, της πατρικής φροντίδας και της διαπαιδαγώγησης των παιδιών …
H ολιστική ματιά της συγγραφέα εστιάζει στην κυρίαρχη πατριαρχική αντίληψη της ελληνικής
κοινωνίας – και οχι μόνο- που εν τέλει δεν εγκλωβίζει την γυναίκα μόνο αλλά λειτουργεί και για τον
άνδρα ως μπούμερανκ. Χρειάζεται να ανταγωνίζεται ακριβώς αυτό το πρότυπο που ο ίδιος
κατασκεύασε : το δυνατό, ανώτερο, ικανό και επιτυχημένο αρσενικό. Μια κούρσα θανάτου… Κι εδώ
μερικές φορές υπάρχουν επιπτώσεις στον γιό αφού ο πατέρας δεν αποδέχεται την εξέλιξη, την πρόοδο
του γιού του, απαγορεύεται να τον ξεπεράσει. Θυμάμαι μια περίπτωση όπου ενώ ο πατέρας πρότεινε
στο γιό του να τον διαδεχθεί σιγά- σιγά στην οικογενειακή επιχείρηση, τελικά έφθασε να τον διώξει και
να τον αποκληρώσει. Όταν ο γιός έκανε δική του επιχείρηση έκανε ο,τι μπορούσε για να του
δημιουργήσει προβλήματα και να μην επιτευχθεί η ανάπτυξη της επιχείρησής του.
Εγώ, απο την πλευρά των γυναικών, θα μοιραστώ μαζί σας κάποια ερωτήματα και προβληματισμούς
που μου γεννήθηκαν διαβάζοντας το πολυεπίπεδο βιβλίο της Ελισσάβετ.
Πολλά θα είχαν να πούν οι γυναίκες για την ανδροκρατούμενη κοινωνία που τους στέρησε
δικαιώματα και τους επιφύλασσε μόνο περιορισμούς. Μήπως όμως συνετέλεσαν και οι ίδιες οι
γυναίκες που γέννησαν γιούς και μεγάλωσαν άνδρες γυναικών ώστε το παιχνίδι να συνεχίζει να
παίζεται με τους ίδιους κανόνες ? Ενα σχεσιακό παιχνίδι όπου είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις τον
καταπιεστή και τον καταπιεζόμενο, το θύμα και τον θύτη, εαν δανειστούμε τα δίπολα της συνύπαρξης
και συμβίωσης των ανδρών και γυναικών που επικράτησαν στο παρελθόν .
Η συγγραφέας αναφέρεται σε διαφορετικές πηγές μηνυμάτων απο την μυθολογία, την λογοτεχνία,
απο την θεραπευτική σκηνή όπου ο άνδρας, ο κυρίαρχος, συναισθηματικά απόμακρος ή
απροσπέλαστος σύζυγος και πατέρας προκαλούσε δέος, φόβο, οδύνη. Ταυτόχρονα όμως πληρωνόταν
με το ίδιο συναισθηματικό νόμισμα : γευόταν την απομάκρυνση της συζύγου και την προσήλωσή της
στον γιό στην προσπάθεια της να αναπληρώσει αυτό που ο ίδιος δεν της έδινε. Σε αυτές τις
περιπτώσεις, συχνά οι γιοί που ανταποκρίνονταν στην έλλειψη της μητέρας και την προσδοκία που είχε
απο αυτούς έχαναν τόσο τον εαυτό τους όσο και τη δυνατότητα μιας πληρότητας στη σχέση τους με τις
γυναίκες που θα συναντούσαν αργότερα. Οι ίδιοι έδιναν προτεραιότητα στην αφοσίωση στη μητέρα
που υπέφερε ή που θυσιάστηκε για να τους μεγαλώσει. Σε ατομικό επίπεδο οι γιοί δεν ικανοποιούσαν
τις βαθύτερες ανάγκες και επιθυμίες τους, σε διαπροσωπικό επίπεδο με τις συντρόφους τους ήταν εκ
νέου ‘απόντες’ αφού το βλέμμα ήταν στραμμένο στο παρελθόν, στην οικογένεια καταγωγής και την
μητέρα τους. Να λοιπόν που οι γυναίκες 2 διαφορετικών γενιών υποφέρουν και πάλι. Η νέα σύζυγος
λόγω της συγχωνευμένης σχέσης μητέρας- γιού όπως αναφέρει η Ελισάβετ αλλά αναρωτιέμαι : στη
νέα συντροφική σχέση που δημιουργεί αυτή η γυναίκα – κόρη μήπως βρίσκει ενα αποτύπωμα που δεν
της είναι και τόσο άγνωστο ? Το αποτύπωμα του δικού της απόντα πατέρα ? Στην κλινική δουλειά με τα
ζευγάρια συχνά βλέπω οτι και οι γυναίκες – για να διαγραφεί ο συστημικός κύκλος της εξήγησης των
δύσκολων διαπροσωπικών σχέσεων- συμβιώνουν με άνδρες που τις κάνουν να αισθάνονται οτι δεν
είναι σημαντικές γι’αυτούς. Αρκετές φορές αυτή η στερητική σχέση συναντιέται με μια κοσμοθεωρία
των γυναικών που συνδέεται με την πατρική τους οικογένεια όπου είτε ο πατέρας ήταν
συναισθηματικά απών για εκείνες είτε η μητέρα είχε επενδύσει συναισθηματικά τον αδελφό τους δηλ.
τον γιό της.
Άλλες φορές πάλι , όπως αναφέρει η συγγραφέας, το προβάδισμα του χρέους προς τις ιστορικές ανάγκες της πατρίδας έκανε τον άνδρα να απουσιάζει εντελώς απο την οικογενειακή εστία και να χάνει τους συναισθηματικούς παλμούς της οικογένειας, να μην βλέπει τα παιδιά του να μεγαλώνουν. Οπλισμένοι με την σκληρότητα που απαιτούσε η εμπόλεμη κατάσταση για να επιβιώσουν και να νικήσουν τον αντίπαλο, παραδόξως όταν γυρνούσαν στο σπίτι τα αντανακλαστικά αυτά συνέχιζαν να είναι ενεργά και δεν τους επέτρεπαν να δείξουν την ευαλωτότητά τους. Μοιραία και οι γυναίκες είχαν απωλέσει την ευαισθησία και τρυφερότητα τους λόγω της ανασφάλειας και της ανάληψης όλων των ευθυνών. Έτσι οι γιοί δεν υπέφεραν απο την απουσία των πατεράδων αλλά και απο την παρουσία μιας σκληροτράχηλης μητέρας-πατέρα που έπρεπε επίσης να αγωνίζεται να βοηθήσει την οικογένεια να επιβιώσει σε αντίξοες συνθήκες. Συχνά επίσης οι μητέρες αυτές ηρωποιούσαν τον άνδρα του σπιτιού και τα μικρά αγόρια δεν είχαν άλλη επιλογή απο το να αναπαράγουν το πρότυπο του γενναίου άνδρα, του δυνατού, αυτού που ‘νικά’. Υψηλό το τίμημα για ενα αγόρι που δεν έχει δικαίωμα να λυγίσει, να κλάψει, να έχει αδυναμίες. Υψηλό το τίμημα και για τις ίδιες που δεν τολμούσαν να ζητήσουν ο,τιδήποτε απο αυτον που είχε θυσιαστεί για το κοινό καλό.
Αυτό ίσχυε ακόμη περισσότερο για τους άνδρες ‘κουβαλητές’ που έπρεπε να αφήσουν το σπίτι για να εξασφαλίσουν τα προς το ζείν για την οικογένεια : ναυτικοί, χτιστάδες, μετανάστες σε ξένη χώρα. Tι να ζητήσει μια γυναίκα όταν είναι παντρεμένη με εναν ‘επισκέπτη’ της οικογένειας που όμως φεύγει για να επιστρέψει με γεμάτα τα χέρια για τους δικούς του ? Τι να ζητήσει ενας γιός απο εναν πατέρα που δεν γνωρίζει ? Πώς να αποδεσμευθεί ενα γιός απο την μητέρα του όταν του ζητούν να είναι ο άνδρας του σπιτιού ? Πώς να αντιπαλέψει όμως και αυτή η μητέρα την μοναξιά που κυριαρχεί στο συντροφικό κρεβάτι ? Θυμάμαι μια φορά την μαρτυρία ενος γιού που είχε καταφέρει παρόλα ταύτα να είναι ενας τρυφερός και δοτικός σύντροφος στο ζευγάρι του αλλά εντόπιζε τα προβλήματα στη σχέση νύφης-πεθεράς στην ‘κρυφή ζήλια’ της μητέρας του προς την γυναίκα του. Ο ίδιος εκνευριζόταν πολύ χωρίς να το δείχνει στην μητέρα του και είχε ανάγκη να απομακρυνθεί, κάτι που τον στενοχωρούσε επίσης, πολύ περισσότερο δέ γιατί αισθανόταν οτι βρισκόταν ανάμεσα στις 2 γυναίκες της ζωής του που δεν κατάφερναν να έχουν μια ειρηνική σχέση. Επέλεξα να μοιραστώ μαζί του μια σκέψη που αναπλαισίωνε τη σχέση των 2 γυναικών αποφεύγοντας το γνωστό δίπολο καλή-κακή : είπα να μεταφέρει στη γυναίκα του και την μητέρα του την σκέψη μου οτι η μητέρα δυσκολευόταν πολύ και πλήγωνε και τους δυό τους χωρίς να το επιθυμεί πραγματικά. Αισθανόταν οτι η ζωή την είχε αδικήσει, οχι η νύφη της, γιατί η νύφη της μπορούσε να χαρεί τον άνδρα που αυτή μεγάλωσε και της χάρισε ενώ η ίδια είχε στερηθεί τον δικό της.
Εαν μείνουμε στις σχεσιοδυναμικές που αναπτύσσονται λόγω της απουσίας του συζύγου-πατέρα που διεξοδικά αναλύει η Ελισάβετ , αυτό που θα πρόσθετα στις κλινικές εικόνες που αναφέρονται αφορά σε μια άλλη διάσταση στη συγχωνευτική/συμβιωτική σχέση μάνας-γιού όπου αναπτύσσεται μια ανταγωνιστική σχέση του γιού με τον απόντα συναισθηματικά πατέρα. Ο γιός δεν καλύπτει μόνο το συναισθηματικό κενό της μητέρας αλλά συμβολικά την διεκδικεί απο τον πατέρα και τον αποκλείει συναισθηματικά με διάφορους τρόπους απο την σύζυγό του, κάτι που έχει οδυνηρές συνέπειες και για τους τρείς μερικές φορές. Άλλες φορές θέλει να τον απαξιώσει , να τον ρίξει απο το βάθρο του, να τον πληγώσει παίρνοντας εκδίκηση για την οδύνη που είχε προκαλέσει στην μητέρα του.
Όταν πια το θηλυκό ξεπρόβαλλε, διεκδίκησε την ισότητα, την ισοτιμία, την ισονομία, αυτό το αρσενικό κλονίστηκε, άρχισε να αμφισβητείται η μονοκρατορία του και ταυτόχρονα να παραπαίουν οι σταθερές σε ατομικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Ο μεταβαλλόμενος κόσμος μέσα στον οποίο ζούσαν γυναίκες και άνδρες δημιούργησε αρχικά ενα μεγάλο παράδοξο και για τις γυναίκες αφού ενώ κατήγγειλαν τις ‘ανδρικές’ στάσεις και πράξεις, την ίδια στιγμή τις αναπαρήγαγαν π.χ σε πρωτόλειο επίπεδο κοστούμι, κάπνισμα, αργότερα κυνηγοί των αρσενικών, υιοθέτηση των παιχνιδιών εξουσίας και επικυριαρχίας στην εργασία, στην πολιτική. Οι γυναίκες κινδύνευαν να εξομοιωθούν με τους άνδρες παραβλέποντας τις στρεβλώσεις που δημιουργούνταν .
Η ‘αγαπητική’ στάση της συγγραφέα προς τον άνδρα, η ενσυναίσθηση της σύγχυσης που ένιωθε ο ίδιος κατά τη διάρκεια αυτής της μετάβασης και της αναζήτησης νέων απαντήσεων θα μπορούσε να δράσει θεραπευτικά. Χάρη σε αυτή την θέαση του άνδρα η θεραπεύτρια τον απαλλάσσει απο ενα νέο βάρος που κουβαλά : να επιτύχει άμεσα και αποτελεσματικά να ικανοποιήσει τις προσδοκίες των χειραφετημένων πια γυναικών. Αν και γυναίκα, είναι διατεθειμένη να τον συνοδεύσει σε αυτόν τον υπαρξιακό του αγώνα, του δίνει χώρο και χρόνο για να πειραματισθεί και να αυτοπροσδιορισθεί. Συγχρόνως κατανοεί οτι μπορεί και να μην συνεχίσει αυτόν τον αγώνα ή να τον διακόψει λόγω της οδύνης που προκαλεί. Ο άνδρας έχει πια πρόσβαση στο δικαίωμα της αδυναμίας, η εικόνα του εξανθρωπίζεται…
Η στάση αυτή που αναδύεται μέσα απο το συγγραφικό έργο της Ελισάβετ δίνει συγχρόνως μια διαφορετική στίξη στις σχέσεις ανδρών- γυναικών.
Ακόμη κι αν συνεχίζουν να υφίστανται διακρίσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών για τις οποίες θα συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε, μας προτρέπει να σκεφθούμε οτι το ζητούμενο δεν είναι πια η συμμετρική αντιπαράθεση, η αντιπαλότητα αλλά άλλοι τρόποι συνύπαρξης. Κι εκεί ίσως κι εμείς, οι γυναίκες, χρειάζεται να στοχαστούμε και να αναστοχαστούμε πάνω στο δικό μας απο αιώνες κεκτημένο : την μητρότητα. Συχνά, η τεκνοποίηση και η φροντίδα των παιδιών χρησιμοποιείται ως αποκλειστικό προνόμιο της γυναικείας φύσης και μπορεί να γίνει το δόρυ που πληγώνει τον άνδρα -πατέρα, που τον αμφισβητεί ή και τον αποκλείει . Δεν είναι τυχαίο που έχουν δημιουργηθεί σύλλογοι διαζευγμένων πατεράδων που διεκδικούν την πατρότητά τους. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι μητέρες δεν επιτρέπουν στον πρώην σύζυγο να έχει σχέση με το παιδί που έφεραν μαζί στον κόσμο ή δημιουργούν πολλά προσκόμματα στην επικοινωνία υποστηρίζοντας οτι αυτή μπορεί να είναι επιβλαβής για το παιδί. Η μητρική φροντίδα στο συλλογικό ασυνείδητο θεωρείται ανώτερη, ιερή, η επιμέλεια δίνεται με ιδιαίτερη φειδώ στον πατέρα όταν υπάρχουν δικαστικές διαμάχες και ‘το σύνδρομο της αποξένωσης’ με τον πατέρα, όπως το αποκαλούμε, παραμονεύει. Αυτή είναι μια νέα μορφή απουσίας του πατέρα στην οποία όμως συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό οι ίδιες οι μητέρες και πρώην σύντροφοι.
Τέλος, αυτό το βιβλίο έχει κι εναν ‘προληπτικό’ χαρακτήρα θα έλεγα. Η Ελισάβετ επικαιροποιεί την ανάγκη μιας ‘δουλειάς με τον εαυτό’ και την αναθεώρηση των αξιών και των προτεραιοτήτων για τον άνδρα. Σε μια κοινωνικο-οικονομική συγκυρία όπου ο εργασιακός χώρος βάλλεται κι αυτός συνεχίζει να θεωρείται ο κατεξοχήν χώρος κοινωνικής καταξίωσης για τον άνδρα, το φάσμα της οικονομικής δυσπραγίας, της ανεργίας βαραίνει και αφοπλίζει. Οι ανομολόγητες πιέσεις που υφίστανται οι άνδρες οδηγούν σε ψυχοσωματικά προβλήματα, σε οργανικές παθήσεις, σε αιφνίδιες ασθένειες και μερικές
φορές σε μοιραία εγκεφαλικά επεισόδια ή εμφράγματα που ακούμε όλο και πιο συχνά. Άλλες φορές πάλι, η ψυχική διάθεση αλλάζει, η αβεβαιότητα, η ανασφάλεια μετασχηματίζεται στην αίσθηση της μάταιης προσπάθειας, της ανεπάρκειας, του αδύνατου και η ψυχική κατάρρευση ελοχεύει.
Συγχρόνως όμως δεν θα ήταν σημαντικό να ξαναδούμε τους μηχανισμούς και τους θεσμούς που επιτελούν την δουλειά της αναπαραγωγής του ‘αιώνιου αρσενικού’ ? Είναι δυνατόν να τους απενεργοποιήσουμε ώστε να απελευθερωθούν οι δυνάμεις της αλλαγής που κατορθώνουν να την αναχαιτίζουν ? Περισσότερο ίσως απο ποτέ είναι απαραίτητο να αποδομήσουμε τα αυτονόητα και να εξερευνήσουμε τις συμβολικές δομές της ανδρικής κυριαρχίας που συντηρούνται τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες.
Συζητούσα με ενα καλό συνάδελφο, γάλλο, που ασκεί ως ψυχοθεραπευτής στο Παρίσι και στην Γενεύη, κάποιες δεκαετίες μεγαλύτερο απο εμένα, και μου ανέφερε τη σαφή διαφορά που διαπιστώνει όσον αφορά τα αιτήματα των νέων ζευγαριών τα οποία αναζητούν μια γόνιμη και εποικοδομητική συνέχεια της σχέσης τους. ‘Παίρνουν πραγματικά στα σοβαρά την σχέση τους σε αντίθεση με τη δική μου γενιά’ μου είπε.
Κάτι ανάλογο παρατηρούμε κι εδώ , ακόμη κι αν συχνά οι άνδρες έρχονται μετά απο πίεση των συντρόφων τους όπως σημειώνει και η Ελισάβετ. Η επιθυμία για ενα ζευγάρι όπου η συμμετοχικότητα και η συνεργατικότητα θα έχουν το προβάδισμα και θα τροφοδοτούν την κοινή πορεία ενος άνδρα και μιας γυναίκας δεν μπορεί παρά να είναι ελπιδοφόρα για τις νέες υπερβάσεις που θα απομακρύνουν τον άνδρα απο παρωχημένες αγκυλώσεις, προκαταλήψεις και στερεότυπα.
Με το βιβλίο της Ελισάβετ, η σιωπή παραδίδει την θέση της στην ηχώ των ανδρικών φωνών που προσβλέπουν σε αυτές τις υπερβάσεις. Ας λειτουργήσουμε κι εμείς ως διαπασών λοιπόν, ας αδράξουμε τον απόηχο αυτών των φωνών κι ας σκεφθούμε πώς ο καθένας /μας , η καθεμια μας με τον δικό του/της τρόπο, μπορεί να πάει πιο πέρα το πολύτιμο μήνυμα αυτού του βιβλίου…